Afgelopen zomer ben ik wezen interrailen door Europa en tijdens mijn voorbereidingen kwam ik erachter dat auteur Franz Kafka is geboren in Praag. Kafka is een van de meest fascinerende auteurs van de twintigste eeuw. Hij schreef onder andere over de knelpunten van bureaucratisch bestuur en de vervreemding die ermee gepaard gaat. Toen ik ging interrailen, heb ik een dag van mijn reis toegewijd aan de auteur.

Praag

Toen ik deze zomer in Praag aankwam, had ik het goedkoopste hostel geboekt dat ik kon vinden. Drie nachten voor nog geen veertig euro. Niet geheel verstandig, bleek achteraf. Ik kwam halverwege de middag terecht in een buitenwijk tussen junkies en mensen zonder tanden. Ik voelde me er op zijn zachtst gezegd niet helemaal op mijn plek en besloot maar een rondje in een park te gaan lopen.

Tot nu toe was mijn ervaring van Praag niet geweldig. Op het treinstation duurde het een half uur voordat ik de juiste bus had gevonden. In de bus wilde een vrouw niet voor me opschuiven. Het hostel was vies en ik voelde me er niet bepaald veilig. En het park waar ik naartoe ging om even uit de negatieve sleur te komen, bleek een begraafplaats te zijn.

Praag was het dieptepunt van mijn vakantie; ik wist het zeker. Al die leuke steden die ik had gezien – Keulen, Neurenberg, Wenen – en dan nu Praag als grote teleurstelling. Vanaf de begraafplaats ben ik doorgelopen naar een supermarkt, waar ik wat eten had gehaald. Toen ben ik teruggegaan naar mijn hostel waar ik zo snel mogelijk mijn bed in dook. Om zes uur ‘s ochtends had ik de sleutels alweer ingeleverd en ben ik naar een ander hostel gegaan.

Kafka in Praag

Het voordeel van mijn slechte nachtrust was de lange dag die ik voor de boeg had; ik had veel tijd om de hoofdstad van Tsjechië te ontdekken. Vanuit mijn nieuwe hostel bedacht ik een route die ik zoveel mogelijk in het teken zette van Franz Kafka.

Tijdens mijn wandeltocht door het centrum liep ik langs Hlava Franze Kafky – vrij vertaald; ‘Het roterende hoofd van Franz Kafka’. Een groot glanzend kunstwerk van een hoofd dat bestaat uit 42 ronddraaiende, liggende schijven. Ook liep ik langs het standbeeld van Franz Kafka, waarin Kafka op een lopend figuur zonder hoofd en ledematen zit. Helaas was het geboortehuis van Kafka gesloten, maar ik kon wel terecht in het Franz Kafka museum, waar ik kon lezen over zijn levensloop en zijn literaire werk.

Achtereenvolgend  de standbeelden van Hlava Franze Kafky door David Černý en  van Franz Kafka door Jaroslav Róna – goodwillman via Pixabay / Coffee-king via Pixabay

Kafka’s leven

Franz Kafka, geboren in 1883, groeide op in een Duitstalige Joodse gemeenschap in Praag. Door een moeizame relatie met zijn vader voelde Kafka zich vaak machteloos. Deze vader-zoonrelatie is een rode lijn in het werk van Kafka en verklaart de machtsverhoudingen waar hij over schreef.

Kafka promoveerde op het gebied van rechten en kwam terecht bij een verzekeringsmaatschappij, waar hij niet gelukkig was. Zijn hoge salaris voor de in zijn ogen schaarse bijdrage die hij leverde, voedde zijn solidariteit met de arbeidersklasse. Naast zijn werk bij de verzekeringsmaatschappij bleef Kafka schrijven.

Kafkaësk

Kafkaësk is een begrip dat de vervreemdende gevolgen van bureaucratie omvat. Om het begrip uit te leggen, kan het best gekeken worden naar Kafka’s bibliografie. Der Process is een roman over een burger die in een bureaucratische rompslomp terecht komt. De hoofdpersoon wordt beschuldigd van iets, maar weet niet waarvan, wat het onmogelijk maakt zich te verdedigen. Al helemaal als de onschuldpresumptie – die ervan uitgaat dat iemand onschuldig is tot het tegendeel is bewezen – niet wordt gehandhaafd.

Een ander werk waarin de gevolgen van bureaucratie duidelijk naar voren komen, is de roman Das Schloss. De hoofdpersoon probeert vanuit een dorp in contact te komen met de bestuurders in het kasteel, maar communicatie is lastig en bestuurders begrijpen zelf nauwelijks hoe het dorp wordt bestuurd. Er zitten weeffouten in de verhouding tussen het dorp en het kasteel, maar hier lijkt nauwelijks iemand zich van bewust.

De begraafplaats

Inderdaad, een kleine zoektocht op mijn telefoon bevestigde het; ik was hier al geweest

Tevreden over de nieuwe inzichten die ik in het museum had opgedaan, ging ik terug naar mijn hostel. Mijn dag zat erop. Op de terugweg reed ik langs een park, of nou ja, een begraafplaats. Ik zag een bord met de naam van een bekend persoon erop. Ik wilde nagaan of ik deze begraafplaats niet al eerder had gezien. Inderdaad, een kleine zoektocht op mijn telefoon bevestigde het; ik was hier al geweest. Wat ik toen nog niet wist, was dat de begraafplaats waar ik een dag eerder verslagen op liep, de begraafplaats was waar Franz Kafka was begraven.

Cover: Alexas_Fotos via Pixabay

Geëdit door Gijs Berk