[mks_dropcap style=”letter” size=”48″ bg_color=”#ffffff” txt_color=”#000000″]”V[/mks_dropcap]ijftienjarige Canadees ontdekt Maya-stad”, koppen het AD en vele andere nieuwssites. Ontdekte hij deze ook echt? Nee. Nieuwsmedia worden tegenwoordig steeds vaker beschuldigd van het letterlijk en klakkeloos overnemen van nieuws. Is deze beschuldiging terecht? Het promotieonderzoek van Jelle Boumans geeft antwoord op deze vraag en hij stond ons te woord.
Double trouble
Dagbladen verkeren in zwaar weer. Lezers- en oplageaantallen dalen en de mediabestedingen van adverteerders zijn gehalveerd tussen 2008 en 2013. Hierdoor krimpen redacties en stijgt de werkdruk van journalisten. Critici vrezen dat journalisten daardoor meer afhankelijk zijn van persbureaus en PR-professionals. De vraag die Boumans stelde naar aanleiding van deze zorgen is of de journalistieke routine van het vrijwel ongewijzigd en ongecontroleerd publiceren van informatie, ook wel bekend als churnalism, zichtbaar is in het Nederlandse nieuwslandschap. Zijn Nederlandse media kopieermachines geworden?
Snel nieuws
Uit het onderzoek blijkt dat 66 procent van de online nieuwsberichten voortkomt uit een ANP-bericht. Bovendien nemen online nieuwsmedia de informatie uit zo’n bericht vaak letterlijk over en wordt er weinig informatie toegevoegd. Boumans vindt dit zorgelijk: “In een democratie is het niet wenselijk als tweederde van het nieuws bij één bron vandaan komt. Dat werkt eenzijdige verslaglegging en beeldvorming in de hand. Zeker gezien het feit dat jongeren bijna al hun nieuws online lezen.” Er is minder reden tot zorg bij geprint nieuws van Nederlandse dagbladen: zij doen minder aan churnalism dan online nieuwsmedia. Boumans vertelt Medium dat er twee mogelijke verklaringen zijn voor het gevonden verschil tussen online en geprint nieuws. “De grote afhankelijkheid wordt verklaard door het feit dat online nieuws actueel moet zijn. Het ANP is snel bij de laatste ontwikkelingen waardoor het gemakkelijk wordt informatie over te nemen.” Een tweede verklaring ligt in de beschikbare mankracht. “Online redacties zijn doorgaans slechter bemand dan papieren redacties.”
Er is ook een verschil te bespeuren tussen kwaliteitskranten, populariteitskranten en gratis kranten. De Volkskrant en NRC Handelsblad namen gemiddeld minder persberichten over dan De Telegraaf en Metro. Boumans: “Kwaliteitskranten hebben nu eenmaal meer resources, hogere budgetten en sterker bezette redacties.” Volgens Boumans is het niet zo dat een krant altijd beter is als minder ANP-berichten worden overgenomen: “Hoe minder informatie wordt overgenomen, hoe origineler het nieuws. Dat is toe te juichen. Of de kwaliteit van kranten minder wordt wanneer meer persberichten worden overgenomen, is de vraag. Het wordt pas een probleem als het hele medialandschap in toenemende mate leunt op het ANP. Dan ontstaat er een issue met de diversiteit van het nieuws.”
Het is wachten op het gouden ei waardoor online journalistiek rendabel wordt
Dominantie van PR-berichten?
Boumans concludeert dat NGO’s vaker het nieuws bepalen met een PR-bericht dan commerciële bedrijven. Echter, er is geen reden tot zorg dat bedrijven het nieuws domineren. De invloed van PR-berichten op nieuwsmedia is zeer klein: slechts één op de tien krantenberichten over NGO’s en commerciële bedrijven zijn gebaseerd op PR-berichten. Bovendien voegen zowel persbureaus als dagbladjournalisten informatie toe aan het nieuwsbericht die niet stond gepresenteerd in het PR-bericht. De dagbladjournalist doet dit vaker dan een persbureau. Het letterlijk overnemen van PR-berichten door persbureaus en dagbladjournalisten is vrijwel niet aangetroffen.
Boumans vindt het een geruststellende bevinding dat de onafhankelijkheid van journalisten is gewaarborgd. “De combinatie van het relatief lage percentage en het feit dat het niet louter knip- en plakwerk betreft, maakt dat ik eigenlijk gerustgesteld ben over de mate waarin berichtgeving bepaald wordt door bedrijven en organisaties.” Kunnen we veronderstellen dat de invloed van PR-bureaus overschat is? Nee, zegt Boumans. “Uit dit proefschrift kunnen we concluderen dat persberichten als instrument weinig invloed hebben. Maar er zijn ook andere manieren waarop bedrijven en organisaties gehoord proberen te worden, zoals directe en telefonische contacten met journalisten en persconferenties. Ik zou daarom niet willen beweren dat de invloed van bedrijven marginaal is.”
Gouden ei
Zijn Nederlandse media kopieermachines geworden? Ja en nee. Nederlandse kranten zijn verre van kopieerfabrieken. Boumans constateert dat in de periode tussen 2004 en 2013 geen toename is in het kopiëren van persberichten. De financiële crisis waar dagbladen momenteel in verkeren, heeft dus niet geleid tot de opkomst van een ‘knip- en plakcultuur’. Hoe kan dit? “Goede vraag, ik weet het niet zo goed.” Boumans geeft meerdere mogelijke verklaringen: “Het meeste onderzoek over de verhoogde werkdruk onder journalisten komt uit het buitenland. Het is niet uit te sluiten dat de situatie daar ernstiger is dan hier in Nederland. De markten in de Verenigde Staten en Engeland zijn veel competitiever en hebben zwaardere klappen gehad. Kranten zijn daar meer afhankelijk van advertentie-inkomsten dan in Nederland, omdat daar relatief minder abonnees zijn.” Volgens Boumans kan het ook liggen aan een verborgen afhankelijkheid die niet is meegenomen in het onderzoek. “Of het ligt gewoon aan het feit dat journalisten harder zijn gaan werken”, zei hij glimlachend.
Online nieuwsmedia kopiëren er echter wel op los: drie kwart van online nieuwsberichten zijn gebaseerd op ANP-berichten. Bovendien zijn die nieuwsberichten grotendeels ongewijzigd of ingekort. Boumans vindt dit niet verontrustend. “Het zijn vooral gratis artikelen die gekopieerd worden door online nieuwsmedia. De artikelen achter een paywall zijn over het algemeen wel originele nieuwsproducties. Het is wachten op het gouden ei waardoor online journalistiek rendabel wordt. Dan zal de afhankelijkheid van online nieuwssites van het ANP waarschijnlijk minder groot worden.”
Het is dus niet raar dat online nieuwsmedia de ontdekking van de Maya-stad op hun website hadden staan. Zij zijn immers gevoeliger voor ‘knip- en plakwerk’. Gelukkig is onze hoop op een pluriform en kwalitatief hoogwaardig nieuwslandschap door printmedia nog niet geheel vervlogen. Koop morgen dus gewoon die krant. Zoals Dostojewski zei: “Geld is immers gemunte vrijheid.”
Cover: Daan van Houten
